گسترش تعهدات دریافت‌کنندگان اعتبار درسطح کشور

فعالیت‌های ضعیف در زمینه مدیریت ریسک اعتباری در کشور

فقدان خدمات سنجش اعتبار

لزوم مدیریت اثربخش بین نهادها در تسهیم اطلاعات

فقدان شرکت‌های سنجش اعتبار در ایران چالشی است که طرح سئوالاتی را به همراه داشته و مستلزم پاسخ صریحی به آن می‌باشد مبنی بر آنکه:

چگونه فضا و مکانیزم سنجش اعتبار در ایران خواهد توانست تمامی ذینفعان اعتبار را بهره‌مند سازد؟

چه عواملی برای تسهیل روند رو به رشد این فرایند مورد نیاز است؟

از میان عوامل مزبور نقش شرکت و ساختار حاکم بر آن باید به چه شکلی اداره گردد؟

قدمت شرکت‌های سنجش اعتبار به بیش از یک قرن می‌رسد، و در بسیاری از کشورهای جهان فعالیت خود را در سطح گسترده‌ای بسط داده‌اند. اين گونه شركت ‌ها فرآيند تامين مالي و دسترسي به خدمات مالي به شکل سریع و قابل اطمینان را كه از جمله الزامات و اولویت‌های اقتصاد کشورها محسوب شود، تسهيل مي‌نمايند. در واقع این شرکت‌ها از طریق ارائه محصولاتی همچون گزارش اعتباری و یا امتیازی که به هر یک از متقاضیان تسهیلات اعطا می‌نمایند، در حقیقت وضعیت اعتباری آن‌ها را به منظور استفاده از اعتبارات موجود نشان می‌دهند. همچنین مقوله رتبه بندی  با سنجش اعتبار  متفاوت بوده و در نتیجه شرکت‌های متولی این کار نیز با همدیگر تفاوت‌های اساسی دارند. با یک بررسی کلی در زمینه مفهوم سنجش اعتبار و رتبه‌بندی در می‌یابیم که مفاهیم مذکور در دو حوزه کلی زیر قابل تصور و طرح می‌باشد:

بازار سرمایه

بازار اعتبارات

شرکت‌های ارائه دهنده خدمات در زمینه سنجش اعتبار تحت عنوان شرکت‌های(Credit Bureau) نامیده می‌شوند. این‌گونه شرکت‌ها معمولا دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده و از همین رو عمدتا با مشارکت‌ بانک‌ها و نهادهای اعطاکننده اعتبار تاسیس شده و فعالیت می‌نمایند.

‌شرکت‌ سنجش اعتبار به عنوان یک بانک اطلاعاتی جامع از اطلاعات اعتباری مثبت و منفی بخش‌های دولتی (مراکز ثبت، دادگاه‌ها و...)، خصوصی(اعطاکنندگان اعتبار، ارائه‌دهندگان اطلاعات و ...) و بانک‌های مرکزی دریافت و با استفاده از مدل‌های آماری سنجش اعتبار، گزارشات اعتباری مورد نیاز برای تصمیم‌گیری اعطاکنندگان اعتبار را ارائه و موجب تسهیل در امر اعطای تسهیلات به بخش‌های متقاضی تسهیلات بانکی (از جمله افراد و بنگاه‌های کوچک و متوسط) می‌گردند. مسلما در کشور ایران نیز سیستم و مکانیزم سنجش اعبتار در این سطح مستلزم وجود بسترهای مهمی همچون قوانین و مقررات، بانک جامع اطلاعات مشتریان بانکی و سیستم‌های توسعه یافته در امور بانکداری است که هر کدام از آنها بصورت مستمر در شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران و سایر نهادها در حال پیگیری مستمر است.

شركت هاي سنجش اعتبار از نظر ماهيت، كاركرد و حوزه فعاليت با شركتهاي رتبه بندي به معنای (rating) تفاوت هاي اساسي دارند. بسياري از ابهامات و سوالات به دليل عدم توجه به مرز بندي هاي اين دو حوزه مطرح مي گردند. معاني و مفاهيم مختلفي در زبان انگليسي وجود دارند كه به ناچار در زبان فارسي تحت عنوان رتبه‌بندي ترجمه مي‌گردند. که برخی از رایج ترین آنها عبارتند از:

 رتبه بندی به معنای ارزیابی سهام (ranking)

رتبه بندی به معنای ارزیابی اوراق بدهی ناشرین (rating)

رتبه بندی یا امتیازدهی متقاضیان تسهیلات اعتباری (scoring)

شرکتها یا سیستم‌های گزارشگری اعتباری(credit bureau)

شركتهاي رتبه‌بندی اعتباری(rating) مانند  فيچ و موديز، موسسات رتبه بندي مستقل بين المللي هستند كه ابزارهاي بدهي (مانند اوراق قرضه) شركتهاي بزرگ را رتبه‌بندي مي‌نمايند و تابع قوانین بازار سرمايه هستند. هيچگونه محدوديتي از نظر تعداد اينگونه موسسات رتبه بندي فعال در يك كشور وجود ندارد.

امتیازدهی اعتباری (credit scoring) و موسسات گزارشگری اعتباری (credit reporting agencies) يا اصطلاحاٌ (credit bureau) ها برخلاف فيچ و موديز، به بانكها وابسته بوده و فعاليت آنها به بازار اعتبار اختصاص دارد. با توجه به اينكه يك شركت سنجش اعتبار ملي مي‌تواند كليه نيازهاي سهامداران خود (بانكها و بيمه‌ها) را برآورده نمايد، بالتبع تاسيس شركتهاي ديگري توسط بانكها با موضوع فعاليت مشابه توجيه‌پذير نيست. از اينرو در اكثر كشورهاي جهان، سیستم‌های گزارشگری اعتباری معمولا منحصر بفرد هستند. البته فعالیت شرکتهای مختلف و متنوع در زنجیره ارزش گزارشگری اعتباری علاوه بر گسترش رقابت و در نتیجه افزایش سطح دقت و عملکرد آنان، قابلیت اتکای به این سیستم ‌ها را افزایش می‌دهد.

شرکت‌های سنجش اعتبار، اطلاعات اعتباری افراد و شرکت‌ها را از طریق اعطاکنندگان اعتبار و دیگر منابع موثق موجود جمع‌آوری می‌نمایند. این قبیل شرکت‌ها، اطلاعات اعتباری جمع‌آوری شده را به منظور ایجاد دیدگاهی جامع از عملکرد اعتباری فرد یا شرکت به‌کار می‌برند. این اطلاعات در قالب یک گزارش یا امتیاز اعتباری در اختیار اعطاکنندگان بالقوه قرار گرفته و با ایجاد شناختی مناسب از تاریخچه اعتباری و رفتار وام‌گیرنده، آنها را در زمینه تصمیم‌گیری‌های اعتباری یاری می‌رساند. شرکت‌های مزبور از طریق فراهم نمودن سطوح اطلاعاتی مناسب برای اعطاکنندگان اعتبار و ایجاد آگاهی‌‌های مبسوط و منتج از همان اطلاعات اولیه، ارزش افزوده قابل توجهی را برای آنها به همراه دارد. چنین کسب و کاری را می‌توان بطور خلاصه در مدل ذیل نشان داد: